Opening tentoonstelling 'Dood met de kogel'

Opening tentoonstelling 'Dood met de kogel' - Poperinge - 02/09/2016

Tentoonstelling vanaf 3 september 2016 in de Gasthuiskapel

Vanaf 3 september kun je in de Gasthuiskapel een bezoek brengen aan Dood met de kogel, een tentoonstelling waarin het verhaal van de executies tijdens WO 1 op een genuanceerde manier belicht wordt. De tentoonstelling is een initiatief van de WO 1-cel Stad Poperinge en vzw Kunst, organisator van onder meer het Kunstenfestival in Watou.

Klik hier voor meer info over de tentoonstelling.

Verwelkoming door Mieke Mostaert.

Toelichting bij het kunstwerk door Anno Dikstra: "Ik hoop dat het kunstwerk ooit in de publieke ruimte kan tentoongesteld worden."

Een volle zaal in Talbot House waar de opening plaats had.

Toespraak door burgemeester Christof Dejaegher.

Hieronder de tekst van zijn toespraak:

"Geachte ere-gouverneur,
Geachte collega’s van het schepencollege en gemeenteraad,
Geachte medewerkers aan het project,
Geachte genodigden,

En een speciale welkom aan de heer Patrick Lasseube, oud-burgemeester van Saint-Lys, een gemeente nabij Toulouse, in Frankrijk. "De ma part, je tiens aussi à souhaiter la bienvenue à Patrick Lasseube, ancien maire de la commune de Saint-Lys, proche de Toulouse, en France. Patrick à visité notre ville il y à quelques mois. Je reviendrai sur cette histoire dans quelques instants.

Dames en heren,

Als laatste spreker en tegen alle gewoonten in, wil ik starten met een dankwoord. Graag bedank ik Talbot House, voor het genereus ter beschikking stellen van deze concert hall. De tentoonstelling vindt weliswaar plaats in de dichtbij gelegen Gasthuiskapel maar daar is het net iets te krap om zoveel mensen naar behoren te ontvangen. Bovendien – ik zou bijna zeggen als vanzelfsprekend - is er natuurlijk ook de link met het WO 1-verhaal van en in Poperinge, waarin Talbot House een cruciale rol vervulde en vervult, dus toen maar ook nu. Cruciaal en tevens bijzonder, zo bijzonder dat het tot het meest waardevolle materiële en immateriële, zelfs levende erfgoed van de streek behoort. Talbot House was niet alleen een huis waar de soldaten op verhaal konden komen. In een aantal gevallen was het ook een huis waar ze terechtkonden in probleemsituaties, zoals bij het thema dat ons vandaag onder de aandacht wordt gebracht, desertie. Het wordt niet alleen onder onze aandacht gebracht, we worden alleen al door de sprekende en toch ook een beetje schrikwekkende titel met de neus op de feiten geduwd, of zou ik beter zeggen met de neus tegen de spiegel, want raakvlakken met de actualiteit zijn nooit ver weg.

Het thema van deze tentoonstelling, Dood met de Kogel, klinkt met andere woorden zwaar en beladen en is het ook. Maar middenin die zwaarmoedigheid is er toch ook af en toe een verhaal dat positief eindigt. En dat brengt ons, jawel, bij Tubby Clayton en Talbot House. Op een winterdag, ergens in 1916, zoekt Tubby contact met Philip Gosse. Die is medisch officier bij het Engelse leger en werkt een tijdlang in het labo op Remy Siding (Lijssenthoek). Tubby moet Gosse dringend spreken. In Talbot House is een deserteur binnen gesukkeld. De jongen, soldaat H., is amper zeventien en ingestort na een jaar aan het front. Hij is weggelopen van zijn eenheid. Philip Gosse en Tubby beseffen dat de jongen voor de krijgsraad zal gebracht worden als ze niet ingrijpen.

"De kans was groot dat hij zou geëxecuteerd worden", schrijft Philip Gosse in zijn memoires. De medicus en de aalmoezenier werken samen een plan uit. De jongen wordt opgenomen in het hospitaal, als patiënt met shellshock (oorlogsneurose). De soldaat wordt in bed gelegd en slaapt twaalf uren na elkaar. Gosse maakt intussen een medisch rapport op waarin hij verklaart de jongen te hebben opgevangen terwijl hij aan het ronddolen was, nauwelijks bij bewustzijn en niet meer in staat voor zichzelf te zorgen. Gosse en Tubby zien soldaat H. met veel plezier vertrekken richting Engeland, voor verdere revalidatie.

Dit verhaal is trouwens opgenomen in de nieuwe route die is toegevoegd aan onze mobiele applicatie Poperinge 14-18. De route leidt langsheen plaatsen verbonden met het executieverhaal. De haltes in Poperinge centrum zijn niet alleen Talbot House, maar ook de dodencellen en de executieplaats bij het stadhuis. Deze site brengt jaarlijks gemiddeld 45.000 mensen naar de binnenkoer van het stadhuis, het bewijs dat dit thema nog altijd vele mensen beroert en blijft beroeren.

Die route brengt je verder ook nog naar Poperinge New Military Cemetery, de begraafplaats waar maar liefst zeventien geëxecuteerde Britse soldaten liggen. We passeren langs Poperinge Old Cemetery en Lijssenthoek en gaan zo door naar Proven. In de wei achter de meisjesschool werden daar in december 1914 zes Franse soldaten gefusilleerd. De route steekt de grens met Poperinge over, naar het kasteelpark van Elverdinge, het voormalige strafkamp in Dikkebus, de begraafplaats nabij de gevangenis van Ieper en naar hoeve Six in Loker.

Zo koppelen we ons themaverhaal ook aan actieve streekverkenning. Elk POI, Point of Interest, het zijn er twaalf in totaal, is ook gelinkt aan een gedicht. De immer minzame Willy Tybergien, poëziecurator van het Kunstfestival Watou, ook niet uit de actualiteit weg geweest, maakte een selectie van oorlogsgedichten die reiken naar de ziel van de deserteur, de twijfelende soldaat, hij die zijn eer op het spel zet. Drie hedendaagse dichters leverden ook nieuw werk af. Naast Erwin Mortier – hij schreef enkele jaren geleden een gedicht voor de executieplaats – hebben nu ook Geert Buelens, Hendrik Carette en Willie Verhegghe zich laten inspireren door dit moeilijke, maar voor een dichter in zekere zin ook dankbare thema. Niemand minder dan Josse De Pauw heeft de gedichten ingelezen. Je kan ze via de app beluisteren.

De laatste halte van de 70 km lange tocht is Reningelst en dat brengt ons terug bij mijn collega burgemeester van Saint-Lys. In april van dit jaar kreeg ik een brief van Patrick Lasseube. Daarin schetste hij het verhaal van Frédéric Dédébat, een dorpsgenoot van hem die op 24 december 1914 is gefusilleerd in Reningelst. Alleen al het lezen van die woorden zou een mens koude rillingen bezorgen. Zijn naam staat op het oorlogsmonument in het dorp, samen met die van 37 andere soldaten, allen onder het opschrift "Morts pour la France victorieuse 1914-1918".

In 2005 liet Patrick Lasseube alle namen onderzoeken. Bij die van Frédéric Dédébat doken heel wat vragen op. Zijn fiche vermeldt niet dat hij gestorven is voor Frankrijk maar wel "Passé par les armes, pour abandon de poste", gefusilleerd voor het verlaten van zijn post.

Voor Patrick Lasseube is dit het begin van een jarenlange zoektocht, langsheen administraties en archieven. Bij de familie vindt hij niets terug. Zijn echtgenote heeft de doodsoorzaak van haar man altijd verzwegen. De dochter van Dédébat groeit op te midden van de schaamte die hangt over de dood van haar vader. Uiteindelijk slaagt Patrick erin om het militair dossier van Dédébat bijeen te puzzelen. En zo komt de waarheid aan het licht. De soldaat is op 24 december 1914, daags voor kerstmis, beeldt u dit in vandaag de dag, gefusilleerd in Reningelst, op 100 meter ten zuiden van een riviertje.

Patrick wil de locatie vinden en neemt daarom contact op met onze stad. De WO 1-cel diept het verder uit en vindt nog enkele aanvullende puzzelstukjes. De soldaat is gefusilleerd op een militair terrein nabij de Grote Beek en nadien begraven op het kerkhof van Reningelst. Voor Patrick is de cirkel nu rond. Hij schrijft straks een boek over zijn zoektocht naar het ware verhaal achter de dood van Frédéric Dédébat. Zijn conclusie is duidelijk: "Dédébat n’est pas mort pour la France mais PAR la France". Maar Patrick wil vooral ook dat het verhaal van zijn dorpsgenoot aanzet tot reflectie en herinnering. En hoe kan dat beter dan in de aanwezigheid hier vanavond van een familielid van Frédéric Dédébat, namelijk mevrouw Nicole Dédébat, een achternicht van de onfortuinlijke soldaat.

U voelt hiermee perfect aan, dames en heren, dat het thema niet gemakkelijk en bijzonder gevoelsgeladen is. Maar ook die elementen van onze geschiedenis verdienen de nodige aandacht en wellicht ook hier en daar een historische verduidelijking of rechtvaardiging.

Laat dit nu ook de motivatie zijn om in deze stad het executieverhaal te brengen.

En daar waar ik begonnen ben met een dankwoord, zal ik er ook mee eindigen.

Meer bepaald een woord van dank aan Jan Moeyaert en zijn team van vzw Kunst, die een bijzonder succesvolle zomer maar tegelijk ook een gevoelsgeladen periode bijna achter de rug heeft. Jan en zijn mensen dachten samen met ons na over een artistieke invulling van dit project en engageerden Anno Dijkstra, een kunstenaar uit Nederland die de uitdaging aanging om rond dit moeilijke thema een sculptuur te maken. Het is een werk dat overdondert, confronteert en bevraagt.

Ook een woord van dank aan Piet Chielens, Julian Putkowski, Eva Brems, Rob van Gerwen en de leerlingen van het St.-Janscollege, voor hun medewerking aan de film die Anno Dijkstra en Jeronimus Van Pelt gemaakt hebben en die ook te zien is op de tentoonstelling.

En er blijven dankwoorden komen.

Namelijk ook aan Guido en het team van GrafiekGroep. Ze slaagden er opnieuw in om een frisse vormgeving te brengen voor en aan een historische tentoonstelling.
Willy Tybergien ook, voor de fijne poëzieselectie en Josse De Pauw voor het onbaatzuchtig inlezen van de gedichten. Je kan ze beluisteren via de app.
De medewerkers van WO 1-Cel en de technische dienst van Stad Poperinge.
Kurt Delaplace en Stan Hebben van Bitmunks, voor het inlassen van de route in onze app Poperinge 14-18.
En last but not least, koken kost geld, zo luidt het bekende gezegde. Bedankt aan onze financiële en tevens trouwe partners in deze projecten: Toerisme Vlaanderen en GoneWest van de provincie West - Vlaanderen.

Het is mij tot slot een genoegen om u te mogen uitnodigen tot een bezoek aan de tentoonstelling in de Gasthuiskapel en uiteraard dan ook aansluitend tot de receptie opnieuw hier in Talbot House.

We hopen dat deze tentoonstelling mag doen nadenken, mag doen spreken, mag doen stilstaan bij onrecht maar dat ze u en de hopelijk talrijke toeschouwers mag boeien. Het brengt een stukje droevige geschiedenis van deze streek een stukje dichterbij, mens per mens, soldaat per soldaat, familie per familie.

Tot straks."

Een bedankje voor Piet Chielens en Julian Putkowski.

En op de weg naar buiten kruisten we nog minister-president Geert Bourgeois, die ± 1 uur te laat in Poperinge arriveerde. Maar hij was er deze keer wel en stuurde niet zijn kat!