Opening Tentoonstelling Wilhelm Morgner

Opening Tentoonstelling Wilhelm Morgner - Langemark - 07/05/2017

Dat de Eerste Wereldoorlog een groot verlies van een generatie talenten is geweest, is een open deur in trappen. Francis Ledwidge, Ellis Evans (Hedd Wyn), Rudolf Lange, Wilfried Owen…….., het is een hele kleine greep aan talent die de dood vond tijdens de Eerste Wereldoorlog. Zo ook de Duitse kunstschilder Wilhelm Morgner. Deze eigenzinnige, enorm productieve en vooruitstrevende kunstschilderaar uit Soest, sneuvelt op 26-jarige leeftijd tijdens de Slag om Langemark op 16 augustus 1917. Morgner wordt begraven op de Duitse militaire begraafplaats van Langemark.

Wilhelm Morgner laat een heel groot oeuvre na. Meer dan 200 schilderijen en 2000 tekeningen creëert deze expressionist in een tijdspanne van 5 jaar. Hij haalt zijn invloeden onder meer bij Rembrandt en Van Gogh.

Het gemeentebestuur van Langemark-Poelkapelle organiseert een tentoonstelling van 6 mei tot 15 september rond deze Duitse kunstschilder. Daarin wordt aandacht besteed aan het werk en levensverhaal van Wilhelm Morgner. Het gemeentebestuur nodigde ook de Kunstkring20-10 uit om een eigen impressie te geven op de kunst van Wilhelm Morgner. Tal van kunstenaars hebben hun eigen visie gegeven op Morgner en brengen dit tot uiting onder verschillende kunstvormen. Ook de onlangs overleden Gilbert Degryse (secretaris van de Kunstkring20-10) stelt er postuum zijn laatste werk voor.

De opening van deze tentoonstelling vond plaats op zondag 7 mei 2017 om 11u in het Gemeentehuis van Langemark-Poelkapelle.

Verwlkoming door Jo Lotegier.

Toespraak door schepen Marleen Soete.

Hieronder de tekst van haar toespraal:

"Geachte heer Paul Breyne, Commissaris-generaal voor de Herdenking van de Eerste Wereldoorlog,
Geachte heer Jurgen Vanlerberghe, schepen van Poperinge, geachte heer Jef Verschoore, provincieraadslid en eerste schepen van de stad Ieper
Geachte burgemeester, schepenen, gemeenteraads- en OCMWraadsleden (afhankelijk van wie aanwezig is), geachte kunstliefhebbers en genodigden.

Van harte welkom op deze bijzondere tentoonstelling rond Wilhelm Morgner.

Dat de Eerste Wereldoorlog heel verwoestend is geweest voor onze streek is een open deur in trappen. 100 jaar geleden, werd het landschap herschapen in een verwoeste plek met kraters, volgelopen met water. Water van de dagenlange regen en het bloed van de vele jonge soldaten die hier het leven lieten. Om en bij de 600.000 soldaten lieten in de Ieperboog het leven. En als je weet dat er voor ieder gesneuvelde soldaat, 10 anderen gewond geraakten, dan weet je genoeg.

Met de Eerste Wereldoorlog werd niet alleen een landschap tussen Nieuwpoort en de Zwitserse grens van de kaart geveegd, het zorgde er ook voor dat een generatie beloftevolle jongeren verdween. Een generatie waar gekend, ongekend en ontluikend talent bij zat. De meesten zullen al wel eens gehoord hebben van Wilfried Owen, John Mc Rae, Francis Ledwidge of Joe English .. Kunstenaars in woord en/of beeld. Dikke boeken zijn er geschreven over hen…. Want de geschiedenis van een oorlog wordt dan ook altijd geschreven door de overwinnaar.

Het is daarom moeilijker of minder toegankelijk om ook het verhaal te kennen van de kant van de verliezers. Maar net als bij de Britse jongeren, zat er aan Duitse kant heel veel gekend en ongekend talent. Over de meest gekende “kunstschilder” aan Duitse zijde zullen we het nu niet hebben, maar hij is dan ook niet bekend geraakt voor zijn kunst. En misschien heb je wel al gehoord van Rudolf Lange, maar veel verder geraakt de kennis van Duitse dichters of kunstschilders heel vaak niet.

Zo was ook de kennis van het feit dat er in de Duitse Militaire begraafplaats in Langemark een belofte volle Duitse expressionist begraven lag in het massagraf, enkel voer voor de specialisten van de oorlogsgeschiedenis.

Met deze tentoonstelling willen we deze kunstschilder wat meer in het daglicht zetten. Want wat je ook van Morgner en zijn kunst vindt, met één ding moeten we het allemaal ééns zijn: het was een bijzonder figuur.

Morgner werd in 1891 geboren als de zoon van een musicus. Al gauw verliest hij zijn vader en het feit dat zijn moeder hem alleen moet opvoeden, zal Morgner voor de rest van zijn leven tekenen.

Morgner hield niet van de schoolbanken en hij dwarrelde liever rond in de straten van Soest of op de velden, waar de landbouwers steeds bezig waren met het bewerken van het veld. Als kunstschilder was hij vooral autodidact en bezocht enkel in 1908-1909 een paar maanden de kunstschool van streekgenoot Georg Tappert. Tappert had aanvankelijk grote invloed op hem en in de periode 1909-1910 schilderde hij ook vooral taferelen met op het land werkende boeren en motieven die betrekking hadden op het weidse Noord-Duitse landschap. Ook maakte hij een aantal portretten en zelfportretten. Zijn werk uit deze periode wordt gekenmerkt door een stemmig naturalisme en een karakteristiek aardkleurig coloriet. Soms gebruikt hij pointillistische technieken, iets wat je in deze tentoonstelling zeker zult terug vinden.

Vanaf 1911 begint Morgner, mede onder invloed van de schilders van Die Brücke, zich steeds meer te interesseren voor de formele elementen in zijn werk, die hij gebruikt als autonome middelen in de vormgeving. Zijn penseelvoering wordt breder en krijgt meer systeem. Exact naast elkaar gezette streken bedekken ‘als een tapijt van verf’ het gehele doek. Het accent op kleuren en contrasten dringt de illusie van perspectief steeds verder op de achtergrond. Hij benadrukt de vlakken in zijn schilderijen door de motieven naast elkaar te plaatsen, veelal in profiel.

Na zijn kennismaking, tijdens een expositie in Keulen met schilderijen van Vincent van Gogh, Robert Delaunay en Wassily Kandinsky, realiseerde Morgner zich dat hij zijn lijnen te veel had gestileerd en de in het oog lopende kenmerken van de kleur te veel had benadrukt. Zijn schilderijen waren naar eigen zeggen beter getekend dan geschilderd. In navolging van Delauney probeerde hij vervolgens het licht weer te geven door de kleuren zelf, en niet door een spel tussen licht en schaduw. Een bekend voorbeeld hiervan was Einzug in Jerusalem De contrasterende kleuren bepalen zo volledig de uitdrukkingskracht van het schilderij.

Na 1912 nemen de religieuze werken een centrale plaats in, in het werk van de diepgelovige Morgner. Hij zag in het Nieuwe Testament en de lijdensweg van Christus een manier om zijn eigen psychische gesteldheid weer te geven. Daarnaast benadert hij steeds nadrukkelijker de abstractie, te zien in de sterk gereduceerde landschappen van zijn zogenaamde astrale en ornamentale composities. Deze ontwikkeling wordt echter in de kiem gesmoord door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. Morgner werd opgeroepen voor de dienst. Tijdens de oorlog maakte hij enkel nog een aantal kleine tekeningen en schetsen. In 1917 op 26-jarige leeftijd sneuvelde hij op het slagveld bij het gehucht ‘De Schreiboom’ in Langemark.

In de tentoonstelling in het gemeentehuis, die te bezichtigen zal zijn tot 15 september, kun je de evolutie in zijn werken zeker terug vinden.
Misschien moet er ook wat meer uitleg gegeven worden bij een bijzonder plek in de tentoonstelling…: Op de groene muur langs de trap, kun je drie lege kaders terugvinden. Die werden daar heel bewust, net als in het Wilhelm Morgner huis, geplaatst als statement. Als statement tegen het vernietigen van wat “Entartete Kunst” werd genoemd. “Entartete Kunst” is een beruchte Duitse term die in nazi-Duitsland werd gebruikt om kunst aan te duiden die niet aan de eisen van het nationaalsocialistische regime van voor de Tweede Wereldoorlog voldeed. Het ging vooral om moderne kunst uit die tijd, zoals “abstracte kunst” en “het expressionisme”. Het betekent in het Nederlands "ontaarde kunst" en stond volgens de nazi’s in schril contrast met wat zij als esthetisch en moreel juist geachte "Arische" kunst beschreven. Het betrof een campagne van de NSDAP om de Duitse kunstwereld onder haar controle te brengen, zodat deze voor propagandistische doeleinden kon worden ingezet. Ook de kunstwerken van Wilhelm Morgner werden aanzien als ‘Entartete Kunst’ en dus ook weggehaald. In ’42 keerde een deel van de kunst van Morgner terug naar Soest, maar veel werken verdwenen voorgoed. In ’44 gebruikte de Stad Soest dan ook nog eens een aantal van de terug gekeerde werken, na een zwaar bombardement op de stad, om de vensters van het stadhuis dicht te maken. Op die manier geraakte veel van Morgners werk vernield.

Naast de werken van Morgner werd ook de Kunstkring20-10 en een aantal kunstenaars verbonden met Langemark-Poelkapelle, uitgenodigd om hun eigen impressie te geven op het werk en leven van Wilhelm Morgner. Maar liefst 14 kunstenaars zijn vol enthousiasme op deze oproep ingegaan en zijn allen met hun eigen visie, stijl en technieken aan de slag gegaan. Sommigen waren heel erg geïnspireerd en er kwam een jury aan te pas om een selectie te maken uit de verschillende ingediende werken. We danken hiervoor dan ook heel graag juryleden Jan Yperman en Goedele Durnez.

Kunstenaars Martine Vyvet, Geertrui Segaert, Ludwig Leupe, Serge Braem, Carolien Dewilde, Leen Verlet, Hendrik Cherchye, Herman Van Brussel, Kurt Talloen, Regine Claerhout, Eric Verbrugge, Johny Pauwels en Annie Verlet namen allen de uitdaging aan en maakten bijzondere en mooie kunstwerken, die tussen de werken van Morgner werden geplaatst. Aan de hand van de catalogus kun je ook duiding rond hun visie op hun werk en dat van Morgner terug vinden.

Wie goed geteld heeft, is opgevallen dat ik maar dertien namen heb genoemd. Eén iemand willen we extra aandacht geven en dat is Gilbert Degryse. Gilbert Degryse was secretaris van de kunstkring20-10 en was heel gedreven, zoals we hem kenden, rond dit project. Toen er op bezoek werd gegaan naar het Wilhelm Morgner huis in Soest was hij er bij en ik heb me laten vertellen dat hij genoot van de kunst. In het huis zelf liet hij zich onderdompelen door de kleuren, lijnen en inspiratie van Morgner.

Op de terugweg zat hij, onder de deuntjes van wat jazzmuziek, met de ogen dicht op de achterbank van de auto en zijn medereizigers wisten toen al dat ook bij hem de inspiratie volop aan het opborrelen was in zijn hoofd.

Hij liet zich inspireren voor zijn werk door Morgner’s “Mann und Frau setzen Bohnenstangen”. Zoals het toepasselijk was bij Gilbert, gebruikte hij recyclage materialen voor de ontwikkeling van zijn concept.

Gilbert wist wat hij wou maken en was ook al aan zijn kunstwerk begonnen toen het noodlot toesloeg. Serge Braem, Marijke Goossens, Ludwig Leupe en Trees Le Roy hebben zijn werk dan ook verder voltooid. Vandaag staat zijn werk beneden, verenigd met het werk van Morgner, waarop hij zich liet inspireren.

We gaan je missen Gilbert, niet alleen om de bijzonder gedreven visionaire kunstenaar die je was, maar vooral om de warmte die je als mens kon uitstralen, omwille van je verzoenende karakter en je liefde voor iedereen die wel en niet van kunst hield. Maar we weten dat, waar je ook bent, ook daar wat meer kleur zult brengen in het leven van de mensen en de dingen rond je.

Graag wil ik nog even het team ontspannen bedanken voor de organisatie en dat alles in goeie banen werd geleid. Ik nodig ik jullie nu uit voor een bezoek aan de tentoonstelling die officieel zal geopend worden. Mag ik daarvoor de burgemeester en dhr. Paul Breyne uitnodigen om de schaar ter hand te nemen."