05 juni 2019
- Nieuwpoort
- Bron: Stad Nieuwpoort
Zondag 9 juni 2019 is Internationale Archiefdag. Stad Nieuwpoort blikt daarom terug op de heldhaftige redding van het stedelijk archief in november 1914, dit jaar exact 105 jaar geleden.
Nieuwpoort is de enige Belgische frontstad uit de Eerste Wereldoorlog die nog over zijn volledig oud archief beschikt. Het feit dat alle kostbare archivalia – waaronder de stadskeure uit 1163 en tal van onvervangbare charters – de verwoesting van 1914-1918 overleefd hebben, kan gerust een mirakel genoemd worden.
De redding van het Nieuwpoorts archief is de verdienste van toenmalig stadssecretaris Theophiel Dobbelaere. Vanaf 27 november 1914 bracht hij alles in veiligheid, geholpen door vijf anderen: Lodewijk Deschieter (dienstdoend stadsontvanger), Jérôme Deschieter (bakker), Cyriel Pecceu (onderwijzer in de gemeenteschool), Cesar Beun (handelaar) en Middelkerkenaar Robert Vanhooren.
De hele operatie duurde in totaal drie dagen en gebeurde onder de voortdurende dreiging van hevige Duitse bombardementen.
Het Nieuwpoortse stadsarchief werd vanuit het toenmalig stadhuis in de Langestraat weggevoerd naar het Spaans Paviljoen op de Grote Markt van Veurne. Nauwelijks een week later moesten ze opnieuw verhuizen. Het gewicht van de enorme papierberg zorgde er immers voor dat de zoldervloer van het Spaans Paviljoen het dreigde te begeven. De nieuwe schuilplaats werd Villa Rita in Sint-Idesbald, waar secretaris Dobbelaere met zijn gezin resideerde.
In oktober 1917 werd het er te gevaarlijk en Dobbelaere vertrok naar het Franse Cayeux. Een deel van de Nieuwpoortse archiefstukken reisden met hem mee. De meest waardevolle stukken kregen een veilig onderkomen in Le Havre.
Na de oorlog kwam het gedeelte van archief dat onder de hoede van de stadssecretaris stond, terecht in diens tijdelijke woning in De Panne. Eind 1919 kwam een stuk van het archief terug thuis in Nieuwpoort, in twee barakken die als noodstadhuis dienden. Na de voltooiing van het nieuwe Stadhuis in het begin van jaren ’20, kreeg het archief daar zijn nieuwe stek.
Het oude archief van de stad bevindt zich vandaag in Brugge, waar het zorgvuldig bewaard wordt in een depot van het Rijksarchief. In 2004 vond in de Stadshalle de tentoonstelling Archief in Beeld plaats naar aanleiding van de negentigste verjaardag van de redding van het Nieuwpoortse stadsarchief. Voor de gelegenheid keerde de originele stadskeure toen even terug naar de stad.
In het voormalige Vredegerecht in de Langestraat, de locatie van het vooroorlogse stadhuis, werd in 1989 een herdenkingsplaat opgehangen. De zes redders werden hiermee, 75 jaar na hun heldendaad, gehuldigd.
De onthulling van de herdenkingsplaat in het voormalige Vredegerecht in 1989. Op de foto zien we de toenmalige schepenen Christiaan Hollebeke en Willy Vermote. In het midden Albertine Dobbelaere, de dochter van Theophiel Dobbelaere. (© Stad Nieuwpoort)